خانمهای دست بهفرمان، نانآور خانوادههایشان هستند 
آقاعلیرضا از موتورهای اسقاطی، موتورسیکلت نو میسازد 
سر اژدرکوه را به‌خاطر یک مشت آهک نبُرید!
تمدید مجوز بهره‌برداری معادن ضلع جنوبی اژدرکوه تا سال۱۴۰۸، ساخت جاده بر روی ضلع شمالی اژدرکوه و احداث دکل بر روی قله این کوه اسطوره‌ای، آژیر هشدار نابودی کامل اژدرکوه در آینده نزدیک را به‌صدا درآورده است.
تمدید مجوز بهره‌برداری معادن ضلع جنوبی اژدرکوه تا سال۱۴۰۸، ساخت جاده بر روی ضلع شمالی اژدرکوه و احداث دکل بر روی قله این کوه اسطوره‌ای، آژیر هشدار نابودی کامل اژدرکوه در آینده نزدیک را به‌صدا درآورده است. نبود هیچ متولی دولتی برای جلوگیری از این تخریب‌های گسترده، شهروندان علاقه‌مند به محیط‌زیست و تاریخ و هویت مشهد را مجبور کرده است آستین همت را بالا بزنند تا بتوانند جلوی نابودی کوه اسطوره‌ای مشهد را بگیرند. امضای نامه اولین‌قدم برای نشان‌دادن عزم عمومی است.
۲۵۰ نفر از فعالان محیط‌زیست، جمعی از علاقه‌مندان به تاریخ‌و‌هویت و روزنامه‌نگاران مشهد با امضای نامه‌ای خواستار جلوگیری از فعالیت معادن بر روی دامنه اژدرکوه و توقف ساخت دکل بر روی قله این کوه شدند.
محمد درویش، پژوهشگر سرشناس محیط‌زیست، دکتر حمید طراوتی، نویسنده، پزشک و فعال محیط‌زیست، مهدی سیدی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ‌و‌هویت مشهد، بهزاد نعمتی، نویسنده و تاریخ‌پژوه، هادی قائمی، پژوهشگر و کارشناس اوقاف و جواد نواییان‌رودسری، تاریخ‌پژوه و استاد دانشگاه، از جمله امضا‌کنندگان این نامه هستند.
قبل از نابودی به داد اژدرکوه برسید
در بخش‌هایی از این نامه که خطاب به فرماندار مشهد تنظیم شده و رونوشت آن برای مدیرکل صنعت و معدن خراسان‌رضوی، مدیرکل میراث‌فرهنگی استان، دادستان عمومی و انقلاب خرسان‌رضوی و همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین پژمانفر، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس‌شورای‌اسلامی، نیز ارسال شده، آمده است:
«همان‌گونه که مستحضرید اژدرکوه تنها کوه شمال شهر مشهد است، این کوه هزاران سال است یک‌تنه بارِ تاریخ‌و‌هویت، گردشگری، محیط‌زیست و منابع‌طبیعی، ورزش و سلامت مردم شهر را به دوش می‌کشد و به‌همین‌دلیل هم حفظ آن برای گروه‌های مختلف مردم مشهد اهمیت دارد. اما متأسفانه از سال۱۳۹۰ صدور چندین مجوز برداشت ماده معدنی سنگ‌آهک بر روی اژدرکوه حیات و منظر این کوه اسطوره‌ای را به خطر انداخته است.
صدور مجوز معادن از سال۱۳۹۰ بار‌ها مورد‌اعتراض گروه‌های مختلف مردم مشهد، مانند علاقه‌مندان به تاریخ‌و‌هویت، کوه‌نوردان، فعالان و سمن‌های محیط‌زیستی و... همچنین اهالی روستای فارمد، قرار گرفته است، اما متأسفانه به‌دلیل بی‌توجهی و کم‌کاری نهاد‌های دولتی، سال۱۴۰۰ مجددا مجوز برداشت معادن برای هشت سال دیگر تمدید شد.»
در ادامه نامه آمده است: «ما مردم مشهد به تمدید این مجوز معترضیم و خواستاریم تا قبل از نابودی اژدرکوه، آن هم تنها به بهای برداشت آهک که از قضا فراوان‌ترین ماده معدنی ایران است و کاربرد چندانی هم ندارد، تدبیری اندیشیده شود. شاید دادن مجوز مابه‌ازای برداشت آهک در یکی‌دیگر از نقاط مشهد، راه‌حلی منطقی برای حفظ کوه اسطوره‌ای ایران باشد.»
ساخت دکل و جاده بر روی قله و ضلع شمالی اژدرکوه موضوع دیگری است که در این نامه به آن اشاره شده است: «مشاهدات نشان می‌دهد از بهمن۱۴۰۳ بر روی ضلع شمالی این کوه افسانه‌ای نیز جاده‌ای احداث شده که تا نوک قله ادامه یافته و روی قله نیز به‌منظور احداث دکل، مسطح و بتن‌ریزی شده است. احداث این جاده و دکل، منظر کوه اساطیری اژدرکوه را خدشه‌دار کرده است.
لازم به ذکر است اژدرکوه در مرحله ثبت در فهرست آثار تاریخی قرار دارد و احداث جاده و دکل به همراه فعالیت معادن در این منطقه موجودیت و پایداری این کوه زیبا و اساطیری را که شبیه اژدهاست و سرمایه ملی محسوب می‌شود با خطر تخریب و نابودی مواجه کرده است؛ لذا ما سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه محیط‌زیست، میراث تاریخی، حقوق شهروندی، جامعه کوه‌نوردی، اهالی روستای فارمد و مردم دغدغه‌مند و علاقه‌مند به حفظ منابع طبیعی تقاضا داریم با لغو مجوز‌های معادن و جلوگیری از احداث جاده و دکل از تخریب اژدرکوه جلوگیری کنید تا ضمن امانت‌داری در حفظ این میراث برای فرزندانمان، شرمسار نسل‌های بعدی هم نباشیم.»
اژدرکوه گردن‌گیر ندارد
درحالی‌که همه ارگان‌ها موافق‌اند بهترین راه‌حل حفظ اژدرکوه، جابه‌جایی معادن آن است، هیچ سازمانی مسئولیتش را نمی‌پذیرد. به نقشه زمین‌شناسی مشهد که نگاه می‌کنی، آهک فراوان‌ترین ماده معدنی است که به‌ویژه در محدوده شمالی شهر از شرق تا غرب در نقاط مختلف دیده می‌شود. در میان این‌همه نقطه جغرافیایی پرآهک، دست‌برقضا سال ۱۳۹۱ خورشیدی، دو معدن دقیقا روی دامنه جنوبی اژدرکوه قرار گرفته‌اند؛ کوهی که ریشه اساطیری دارد و برای مردم مشهد بسیار ارزشمندتر از آهکی است که امروزه تنها کاربردش جاده‌سازی است.
زمانی که مجوز بهره‌برداری این معادن صادر شد، گرچه دوستداران تاریخ و محیط‌زیست به آن معترض بودند، به این دلیل که اژدرکوه ثبت‌ملی نشده بود، اعتراضشان راه به جایی نبرد. بعد از آن اهالی فارمد، کوه‌نوردان، دوستداران محیط‌زیست و تاریخ و فرهنگ ایران با هم هم‌صدا شدند تا بتوانند مسئولان را قانع کنند که اژدرکوه، کوه ارزشمندی است و تخریب آن به بهای برداشت آهک، آثار مخرب بسیاری خواهد داشت.
با همراهی نصرالله پژمانفر، نماینده مردم مشهد در مجلس‌شورای‌اسلامی، جلسه‌ای با حضور سمن‌ها، معاون امور معادن صمت، کوه‌نوردان، معاون میراث‌فرهنگی خراسان رضوی و جمعی از اهالی فارمد در دفتر ایشان برگزار شد که مهم‌ترین دستورکار آن جلسه پیگیری ثبت اژدرکوه در فهرست آثار ملی بود. حدود دو سال طول کشید تا اینکه مدیرکل میراث‌فرهنگی اردیبهشت۱۴۰۲ اعلام کرد اژدرکوه در فهرست آثار‌ملی ثبت شده است.
اما پیگیری‌های شهرآرا حاکی از این است که باوجود اعلام مدیرکل میراث‌فرهنگی مبنی بر ثبت نهایی پرونده اژدرکوه در فهرست میراث‌ملی و رسانه‌ای شدن این خبر در نشست خبری ۲۴اردیبهشت۱۴۰۲، هنوز هیچ شماره ثبتی به پرونده اژدرکوه اختصاص نیافته است که به این معناست که اژدرکوه هنوز ثبت‌ملی نشده است.
اداره صمت نمی‌تواند جلوی فعالیت قانونی معدن را بگیرد
معاون امور معادن اداره صمت با تأکید بر اینکه مجوز‌ها قبل از نامه میراث‌فرهنگی صادر شده است، می‌گوید: «از زمانی که میراث نامه زده و اعلام کرده است که اژدرکوه ثبت‌ملی شده، هیچ مجوز معدنی تمدید نشده است و همه مجوز‌ها مربوط به‌پیش از اعلام میراث‌فرهنگی است.»
ما مردم مشهد به تمدید این مجوز معترضیم و خواستاریم تا قبل از نابودی اژدرکوه تدبیری اندیشیده شود
محمد توکلی درباره پیشنهاد فعالان محیط‌زیست مبنی بر دادن مجوز مابه‌ازا به معدن‌داران می‌گوید: «فعالیت معدن‌کاران کاملا قانونی است و ما نمی‌توانیم به فردی که برای برداشت ماده معدنی مقدار درخورتوجهی سرمایه‌گذاری کرده و دستگاه سنگ‌شکن خریده است بگوییم کارش را متوقف کند.»
او ادامه می‌دهد: «واگذاری معادن به این راحتی نیست و اداره صنعت و معدن استان به‌تنهایی نمی‌تواند تصمیم بگیرد. باید این تصمیم‌ها را وزیر در شورای‌عالی معادن بگیرد و دادگستری حکم دهد؛ سپس برآورد هزینه جابه‌جایی توسط کارشناس رسمی دادگستری انجام و جایی برای واگذاری معدن مابه‌ازا مشخص شود که همین کیفیت آهک را داشته باشد.»
توکلی ادامه می‌دهد که «ما هم دلمان برای میراث‌فرهنگی می‌سوزد، اما اختیاراتمان محدود است. دراین‌خصوص متولی میراث‌فرهنگی است و این ارگان باید پیش‌قدم شود و شکایت کند تا دادگستری هزینه جابه‌جایی را برآورد کند. با نامه‌نگاری کار حل نمی‌شود. باید درخواست کارشناس رسمی دادگستری و ابطال پروانه معادن را بدهند.»
در حال مذاکره‌ایم
سیدحسن حسینی، فرماندار مشهد، هم با تأکید بر اهمیت اژدرکوه می‌گوید: «اژدرکوه هم از لحاظ اسطوره‌ای و تاریخی، هم از لحاظ محیط‌زیستی برای ما مهم است، چون تنها کوه منفرد شمالی مشهد است و مانند یک دیواره در مقابل گردوخاک بیابان قره‌قوم عمل می‌کند.»
او با اشاره به رایزنی با نهاد‌های ذی‌ربط مانند صنعت‌و‌معدن، میراث‌فرهنگی و نمایندگان مجلس هم توضیح می‌دهد: «حقیقت این است که همه می‌خواهند کاری بکنند، اما کسی پیش‌قدم نمی‌شود. در حال مذاکره هستیم تا ببینیم به چه شکل می‌توانیم با کمترین میزان خسارت معادن را جابه‌جا کنیم. در کنار این به‌دنبال سرمایه‌گذار هم هستیم تا باتوجه‌به نگاه توسعه‌ای که به سمت شرق وجود دارد، با مؤلفه‌های خود اژدرکوه یک تفرجگاه مناسب ایجاد کنیم تا این کوه از گزند تخریب حفظ شود. باید کار خاصی که ویژه اقلیم اژدرکوه است، تعریف شود. اکنون سرمایه‌گذار هم پیدا شده است که مثل کوهسنگی روی اژدرکوه یک منطقه گردشگری ایجاد کند.»
نکاتی در باب اهمیت اژدرکوه
- علاقه‌مندان به تاریخ‌و‌هویت و ادبیات ایران با استناد به مهم‌ترین سند‌هویتی ایرانیان، یعنی شاهنامه، معتقدند آمدن نام اژدرکوه در شاهنامه و رخ دادن یک خاطره مهم اساطیری بر روی این کوه و نیز نزدیکی‌اش به زادگاه فردوسی و کشف‌رود، هویت مشهد را شکل می‌دهد و می‌تواند یک نقطه مهم گردشگری و متضمن درآمدزایی برای شهرمان باشد.
- اژدرکوه تنها کوه شمالی مشهد است که می‌تواند در مقابل ورود گردوغبار و آلودگی به‌ویژه از سمت بیابان قره‌قوم به مشهد قد علم کند. نابودی این کوه به معنای ازبین‌بردن مهم‌ترین محافظ مشهد و بریدن نفس مشهدی‌هاست.
- اژدرکوه بیش از نیم قرن است که پاتوق کوه‌نوردان خراسانی شده است. نزدیکی این کوه به مشهد و شکل اژدها‌مانند آن باعث شده است هر‌ماه دست کم سه برنامه کوه‌نوردی به مقصد این کوه برگزار شود. انفجار‌های متعدد معادن روی کوه، جان کوه‌نوردان را به‌خطر انداخته است.
- اشتغال‌زایی بهانه دولت برای صدور مجوز برداشت معادن روی کوه تاریخی مشهد است، درحالی‌که این معادن تنها برای بیست نفر اشتغال زایی کرده و در عوض باعث شده است حدود هشتاد خانواده روستایی بیکار شوند. سالانه صد‌ها تن گندم و جو در همین زمین‌ها تولید می‌شد، اما اکنون بسیاری از اهالی این‌روستا بیکار و مجبور به مهاجرت به مشهد شده‌اند.
- سنگ‌آهک ۶۷ درصد ذخایر معدنی کشورمان را به خود اختصاص داده است. فراوانی ماده آهک در کشور به‌حدی است که می‌توان هر صد کیلومتر یک کارخانه سیمان ساخت که ماده غالب آن آهک است. آهک زنده میل شدیدی به ترکیب با فلزات دارد؛ از‌این رو در صنعت ساختمان دیگر از آهک به‌عنوان ملات استفاده نمی‌شود. اکنون کاربرد سنگ‌آهک تنها در راه‌سازی است؛ نتیجه اینکه ما یک کوه تاریخی را نابود می‌کنیم و سنگ‌هایش را کف جاده‌ها می‌ریزیم.
- اهمیت اژدرکوه برای همگان روشن شده و وزارت میراث‌فرهنگی نیز اعلام کرده است که این‌کوه ارزش ثبت‌ملی دارد؛ بنابراین بهترین راه این است که برای جلوگیری از تخریب بیشتر کوه به معدن‌کاران پیشنهاد مجوز مابه‌ازا داده شود؛ امری که همه مسئولان نیز آن را قبول دارند، اما مشکل اینجاست که هیچ‌ارگانی مسئولیت این کار را به عهده نمی‌گیرد.
* این گزارش یکشنبه ۹ آذرماه ۱۴۰۴ در شماره ۴۶۳۹ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
